Karakuş Tümülüsü, Şimdiki Kâhta ilçe merkezinin 12 km kuzeyinde bulunan bir tepe sırtında inşa edilmiş anıt mezarlıktır. Mevcut durumdaki çapı 110 metre, tepe zemininden yüksekliği ise 20 metreden biraz fazladır. Tümülüsün konumlandığı noktadan Kommagene Krallığının önemli iki kült (Kutsal tapınma alanı) merkezi olan Nemrut Dağı ve Arsemiya rahatça görülebilmektedir.

Anıt, “Karakuş” adını güneydeki bir sütun üstüne konulmuş 2,54 metre boyundaki kartal heykelinden almaktadır. Hakkındaki bilgilerin çoğunu Alman mühendis ve arkeolog Karl Humann’ın 1883 Haziran’ında Kommagene bölgesine yaptığı araştırma gezisi notlarından öğrenmekteyiz

5 Haziran günü araştırma sahasında olan Humann, yaptığı yüzeysel araştırmayla tümülüsün doğu, güney ve kuzeybatı taraflarının her birinde üçer tane olmak üzere dokuz sütunun bulunduğunu tespit eder. Anacak bunlardan sadece dördü o güne kadar gelmeyi başarmış, diğerleri yıkılmıştır. Humann, tümülüsün, yıkılmış 5 sütununu da içeren ve günümüz bilgisine temel oluşturan dokuz sütunlu bir eskizini çizer. Gözlem sırasında yıkık sütunlardan arta kalan birkaç yapı taşının ortalık yerde olduğu da tespit edilir. Humann ölçüm ve çizim işiyle uğraşırken ekibin diğer arkeoloğu Puchstein doğudaki sütun başlığının hemen altındaki kasnağa kazılı olan kitabenin bir kalıbını çıkarmayı başarır ve okunup çözümlenmesi sağlanır.

Kitabede, tümülüsün Kommagene kıralı Mithridates tarafından annesi İsias, kızkardeşi Antiochis ve onunu kızı Aka için inşa ettiği anıt mezar olduğu anlaşılır. Ancak Kommagene’nin, adı Mithridates olan iki kıralı vardır. Bunlardan biri Nemrut Tümülüsü’nün banisi Antikokhos’un babası kral Mithridates’dir ki Dörner bunu I. Mithridates, diğeri ise Antiokhos’un oğlu kıral Mithridates ki Dörner bunu da II. Mithridates olarak kayda geçirir. Bu durumda hangisinin anıt mezarı inşa ettiği ikilemi ortaya çıkıyor. Uzun süre belirsizliğini koruyan bu ikilem, Jorg Wagner’in Kommagene bölgesinde yaptığı titiz çalışmayla giderilir ve tümülüsün II. Mithridates (Saltanat yılları: MÖ 31-20) tarafından inşa edildiği kesinlik kazanır.

Tümülüs’te Sondaj ve Mezar Varlığının Tespiti

Karakuş’un toprak üstündeki kısmı Humann ve Dörner tarafından aydınlanmış ama içindekilerin gözlem bilgilerini doğrulayıp doğrulamadığı uzun süre belirsizliğini korumuştur. Dörner, belirsizliği gidermek amacıyla 1967 Haziran’ında Tümülüsün delinmesine karar veriyor. (İlgili kurumların bilgi ve izinleri dahilinde)

Dörner, bu tür işler için geliştirilmiş bir döner sondaj aletinden yararlanır. Alet, her türlü arazide hareket edebilen, ön ve arkadan çekişli 16 tonluk bir delme aracına monte edilmiştir. Aracın kullanıcısı, yani operatörü de Heinrich Ölmann Birkaç başarısız denemeden sonra, tepeye çıkmayı başarır ve delmeye başlar. Delme işi biraz ilerleyince tümülüsün dayanıklık amacıyla taş ve toprak katmanları halinde inşa edildiği anlaşılır. Yapı biçimi bu şekilde tespit edilen profil, 13 metre derinlikten itibaren 50 santimlik sert dolmit taşının bıçağa takılmasıyla değişmeye başlıyor. 50 cm’den sonra da bıçak kumlu ve milli yumuşak bir malzeme içinden hızla geçiyor. 20 metre derinliğe varıldığında tekrar taşa isabet ediliyor. Elde edilen sondaj bulgularıyla kabirlere ulaşıldığına kanaat getiriliyor. Farklı eğim açılarıyla birkaç sondaj daha yapılarak (toplamda 22 delme) mezarların varlığına kesinlik kazandırılıyor. Ne yazık ki içindekilerin yağmalanmasıyla birlikte mezar taşlarının da götürüldüğü anlaşılıyor.

Dörner, tümülüsün Güneyinde gerçekleştirilen yağmalama kazısının profesyonel işi olduğunu belirterek, bu işten Cendere köprüsü inşaatını gerçekleştiren XVI. Roma lejyonunu sorumlu tutar (MS. 193 – 211 arası).

Anıtta Gömülü Kraliçe ve Prensesler

Kraliçe İsias, I. Antiokhos’un Eşi: Kommagene’nin Meşhur Karalı I. Antiokhos Theos, Roma İmparatorluğunun Anadolu’ya yayılmasını küçük krallığı için tehlike addederek komşu krallıklarla ittifak arayışına girer. O zamanlarda ittifak kurmanın en kestirme yolu ise hanedanlar arasında evlik bağıyla akraba olmaktı. Bu tür evliliklerin genellikle büyük trajedilerle sonuçlandığı bilindiği halde, o gün için Antiokhos’un önünde daha iyi bir seçenek yoktur. Bu vesileyle Antiokhos Kapadokya Kralı I. Ariobarzanes’in kızı Prenses Isias Philostorgos ile evlenir. Ancak İsias hakkında, kraliçeliği ve Karakuş anıt mezarında gömülü olması dışında, elimizde bilgi bulunmamaktadır.

Laodike: Nemrut Dağı Tümülüsü’nün banisi olan Kommagene Kralı I. Antiokhus Theos ile Kraliçe Isias Philostorgos’un ilk kızıdır. Antiokhus, krallığını, bölge coğrafyanın en belalı devleti olan Partlardan koruyacağı ümidiyle, küçük kızı Prenses Laodice’yi Part Kralı II. Orodes’in haremine gelin gönderir. Kraliçe unvanını alan prenses kısa zamanda Orodes’e bir erkek oğul verir. Adı Pacoros’ (Kürtçe Bakur) konulan oğul (d. MÖ 67, ö. MÖ 38), imparator tarafından çok sevilir ve veliaht olmak üzere yetiştirilir.

Vakti geldiğinde, savaş alanlarında babasını aratmayan Pacoros mö. 38 yılında Romalılarla giriştiği Gindarus Dağı (Cyrrhestica) muharebesinde hayatını kaybeder. Bunun üzerine İmparator, tahtı başka eşinden doğma IV. Phraates’e bırakır. Plutarkos’a göre, tahtı ele geçiren IV. Oğul Phraates (Ferhad), önce babasını; ardından, veliaht sıralamasında daha öncelikli konumda olan üvey annesi Laodike ve kızı Aka’yı da öldürüp cesetlerini Kommagene kralı olan ağabey II. Mithridates’e gönderir. Mithridates, cenazeleri annesi İsias için yapılmış anıt mezara defneder. Ayni anıt mezarda kız kardeşi Antiochis’in de gömülü olduğu bilinmektedir.

Prenses Aka: Antiokhos’un Part kralı IV. Phraates tarafından öldürülen torunudur.

Prenses Antiokhis: Antiokhos’un kızı olup hakkında bilgi bulunmamaktadır.

Kâhta Haber / Mustafa KAYAHAN

Temel Başvuru Kaynaklar:

F. K. Dörner. Nemrut Dağının Zirvesinde Tanrıların Tahtları, TTK Yayınları

Jorg Wagner, Düzenleme Nezih Başgelen, “Fırat Kıyısında Tanrı Krallar”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları,

Makale: “Antik Çağda Evliliklerle Kurulan Müttefiklikler: I. Antiokhos, Ercüment Yıldırım

Online Kaynak: Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Phraates_IV#:~:text=Phraates%20IV%20(also%20spelled%20Frahad,and%20also%20possibly%20his%20father.

https://www.kahtahaber.com/mustafa-kayahan/trajedilerin-gomulu-oldugu-karakus_48.html