Kâhta, Tanzimat etkisinin belirginleşmeye başladığı 1850 yılında Harput Eyaleti Besni Livasına bağlı bir müdürlük olarak kayıtlara girmiştir. 1854-55 yılı devlet salnamesi kayıtlarında Kâhta adı görünmüyor. 1856 yılı kayıtlarında ise Kâhta’nın Liva-i Besni Namı Diğer Siverek’e (kayıttaki yazılış) bağlı olduğu belirtiliyor. 1863 yılına kadar devam eden bu idari bağlılıkta Kâhta kaza olarak anılsa da bu, günümüz anlamında idari bir birim olmayıp “kadı”nın ikamet ettiği merkezi ve yargılama alanını belirten adli bir birimi ifade eder. Yerleşimin idari bir birim vasfını kazanması için 1864’te çıkarılacak vilayet nizamnamesinin ülke sathına yayılması beklenecektir.
Yerleşim, 1840’lı yılların başında çıkarılan düzenlemeye dayalı olarak, bir süre Adıyaman Müdürlüğüyle birlikte idare edilmiştir. Müdürlük merkezi Adıyaman’dır
1866-67 yılı kayıtlarında, Osmanlı’da “eyalet” yapılanması devam ederken Harput eyalet vasfını koruyor. Adıyaman ise liva (sancak) statüsünde görünüyor. Besni, Samsat ve Gerger bu Livaya bağlıdır. Kâhta kayıtlarda görünmüyor.
1868-1869 yılı Devlet Salnamesinde, 1864 yılı çıkarılan yeni “vilayet nizamnamesi”yle Harput Eyaletinin tasfiye edildiği ve Diyarbakır’ın vilayet yapıldığı görülmektedir. Ayrıca Elâzığ “sancak” yapılıp Ergani, Arapkir, Malatya, Adıyaman ve Palo yerleşimleri “kaza” olarak buraya bağlanıyor. Kâhta burada da görünmüyor.
1869-1870 Yılı Diyarbakır Vilayeti Salnamesi kayıtlarında Malatya, “Kaza-i Malatya” olarak geçmektedir. Kâhta da “kaza” olarak kayıtlıdır.
1871’de Malatya “liva/sancak” yapılıp Kâhta bu sancağa bağlanıyor ve günümüz anlamında bir “kaza” oluyor. Anılan tarihli salnamede Kâhta’nın bazı resmî kurumlarında görevli şahısların isimleri de verilmiştir. Buna göre;
Kâhta Mülkiye ve Şeriyye Memurları
Kaymakam: Rikap Kapıcı başlarından Hasan Ağa,
Naip ve müftü tayın olunmamış
Mal ve Tahrirat Kâtibi: Hasan Behçet Efendi
İlçe İdare Meclisi: Üyeleri Henüz tayin olunmamış. İdare meclisi İlk defa kuruluyor anacak faaliyete geçmemiş
Meclis-i Deavi (Yargı Heyeti): Yargılama meclisi ilk defa kuruluyor ancak faaliyete geçmemiş
Kâhta’ya Bağlı Nahiyeler, Müdür ve Diğer Memurları:
Gerger Nahiyesi: Müdürü Genç Ağa;
Şiro Nahiyesi: Bekir Ağa, Kâtibi: İbrahim Efendi;
Zıravıkan Nahiyesi Müdürü: Hüseyin Bey, Katiplik makamı münhal
Meclis-i İdare ve Mahkemeler hakkında açıklama:
Meclis-i Deavi (Dava Heyeti): Osmanlıda uygulanan şeriat mahkemelerinin yerine nizami hukuk mahkemelerinin kurulmaya başlandığı görülmektedir. Ancak, Şeriat Mahkemeleri Kadı’nın sorgulama yetkisinde olan bazı davalara bakmaya devam etmektedir. Mahkeme beş üyeden müteşekkil olup “mahkeme reisi” dışındaki dört üye seçimle gelmekte olup ikisi Müslüman, ikisi Gayrimüslüm’dür
Meclisi İdare: Yine 1864’te başlayıp 1869 ve 1871’de geliştirilen vilayet nizamnamesi ile “yerinde yönetim” uygulamasına uygun olarak “Kaza İdare Meclisi”nin oluşturulduğu görülüyor. Söz konusu meclis yedi üyeli olup bunlardan başkan sıfatıyla kaymakam, Mal ve Tahrirat müdürü tabii üyelerdir. Üyelerden dördü ise seçimle gelmektedir.
Burada sözü edilen “seçim” kavramı günümüz seçimleriyle kıyaslanmamalıdır. Zira söz konusu seçimlerin şekli pek karmaşıktır. Örneğin, bir üye seçimle geldiği halde kaymakam onun yerine başkasını atayabilmektedir. Nihayet bu konuda kaymakamların keyfi davrandıklarına dair arşivlerde bakanlığa gönderilmiş şikâyet telgrafları mevcuttur.
1871’de “Kâhta İlçe idare meclisi” üyelerinin seçildiği görülüyor. Buna göre;
Meclisi İdare:
Reis: Kaymakam,
Tabii Azalar: Mal ve Tahrirat müdürü; Seçimle Gelen Azalar (Azayı müntehabe): Abuzer Hamdi Ağa, Ahmet Ağa, Ali Ağa
Meclisi Deavi:
Reis: Vekil
Seçilmiş Azalar, Han Bey, İsmail Bey, Nursis Ağa; Devai Kâtibi: Münhal
Nahiye Kadroları:
Gerger Nahiyesi Müdürü: Genç Ağa; Kâtibi, Mustafa Efendi
Şiro Nahiyesi Müdürü: Mehmet Ağa; Kâtibi, İbrahim Efendi;
Zıravıkan Nahiyesi müdürü: Hüseyin ağa, Kâtibi: Halil Efendi;
Mırdês Nahiyesi Zabıta Memuru: Münhal (açık)
1872-1873 yılı Devlet Salnamesi kayıtlarında Diyarbakır vilayet statüsünü koruyor. Elâzığ bu vilayete bağlı Sancak oluyor. Ergani, Keban Madeni, Kâhta, Malatya, Adıyaman ve Palo ilçe olarak Elâzığ sancağına bağlanıyor.
1874 yılı Devlet Salnamesi Kayıtlarında Malatya’nın Diyarbakır Vilayetine bağlı bir sancak olduğu görülüyor. Akçadağ, Besni, Kâhta ve Adıyaman kazaları da Malatya Sancağına bağlanıyor.
1874-1875 senesinde ilk defa tapu, yoklama tahsildarı, mukayyit ve sandık emini memurları kayıtlara giriyor.
1878 yılı Devlet Salnamesinde Malatya’nın sancak yapısını koruyor ve Diyarbakır Vilayetine olan idari bağlılığı devam ediyor. Burada mülkü yapılanmada önemli değişiklik olmuştur. Bu değişiklik, 1871 yılında çıkarılan nizamnameyle mülki taksimata giren “nahiye” idari birimlerinin bulunduğu yerleşimin isim ve bağlı olduğu kazaların belirtilmesidir. Buna göre Kâhta kazasının Gerger, Şiro, Mırdês ve Zıravıkan olmak üzere dört nahiyesi vardır.
1880 yılında Meclis-i Deavi dairesinin yerine geçen İlçe Bidayet Mahkemesi kuruluyor.
Kâhta Bidayet Mahkemesi
Reis: Naib
Azalar: Abuzer Efendi, Bedros Ağa
Kâtibi Evvel (Başkâtip): Mehmet Emin Efendi.
Kâtibi Sani (ikinci Kâtip): Hasan Efendi
Müstantik Muavini: Osman Efendi
Kaza Sandık Emini: İbrahim Efendi
1882-1883 yılında Belediye Meclisi ihdas edildiği halde, Kâhta Belediyesinin henüz kuruluşu ve kadro atamaları gerçekleşmemiştir
(Açıklama: Bu durum, H.1300 Senesi Diyarbakır Salnamenin Adıyaman kısmında şöyle not edilmiştir: “Belediye meclisi yerinde mevcut ise de isimleri gelmemiştir”, Hicri 1300 Yılı Diyarbakır Salnamesi, Adnan Işık, Malatya 1830-1819, s, 226, 228 )
Belediye organları:
Reis: Münhal; Azalar: Münhal; Kâtip: Münhal; Sandık Emini: Münhal
Memurin-i Sairesi: Tapu Kâtibi, Münhal; Yoklama Kâtibi, Münhal; Vergi Kâtibi: Mustafa Efendi; Tahsildar: İbrahim Efendi
Süvari: İki Kadro boş; Piyade: iki kadro da boş
Gerger Nahiyesi: Müdür, Hasan Efendi; Kâtibi, Hasan Efendi; Tapu Kâtibi, Münhal; Vergi Kâtibi, Mustafa Efendi; Rüsumat memuru: Mustafa Efendi.; Rüsumat Kâtibi: Vahap Efendi
Şiro Nahiyesi: Müdürü, Hüseyin Bey; Kâtip, Salih Efendi; Tapu Kâtibi, Münhal; Yoklama Kâtibi, Münhal; Vergi Kâtibi, Temur Efendi; İzollu Vergi Kâtibi, Bekir Efendi.
Zıravıkan Nahiyesi: Müdürü, Süleyman Efendi; Kâtibi, Hasan Efendi; Tapu Kâtibi, Münhal; Vergi Kâtibi, Murtaza Efendi.
Merdis Nahiyesi: Zabıta Memuru, Osman Ağa; Vergi Kâtibi, Münhal
1883-84 Yılı Elâzığ Salnamesinde Kâhta Kazası; Kaymakam vekili, Hüseyin Avni Efendi; Kaymakam vekili, Ahmet Rıfat Efendi; Mal Müdürü, Danyal Efendi; Tahrirat Kâtibi, Mustafa Efendi
Kaza İdare Meclisi:
Tabii Azalar: Reis, Kaymakam; Naib, Münhal; Müftü, Münhal; Mal Müdürü, Danyall Efendi; Tahrirat Müdürü, Bogos Efendi.
Seçilmiş Azalar (Aza-i Müntehib): -- Münhal; -- Münhal; Danyal Efendi, Bogos Efendi
Bidayet Mahkemesi
Reis, Naib; Aza, Hacı Abuzer Ağa; Aza, Bedros Ağa; Başkâtip, Mecit Efendi; Müstantik Muavini, Osman Efendi; İkinci Kâtip, Hasan Efendi
Aşar İdaresi:
Memur, Abdulkadir Efendi; Başkâtip, Osman Efendi; İkinci Kâtip, Münhal; Ambar memuru, Münhal;
Nüfus İdaresi: Memur, Mehmet Ali Efendi; Kâtip, Osman Efendi
Tahsilat İdaresi: Sertahsildar, Münhal
Askeri Personel: Süvari 6 nefer, Piyade 4 Nefer
Memurin-i Sairesi:
Tapu Kâtibi, Mehmet Salih Efendi; Vergi Kâtibi, Mustafa Efendi; Sandık emini, İbrahim Efendi; Telgraf Memuru, Tahir Efendi
Gerger Nahiyesi: Müdür, Hüseyin Hulki Efendi; Kâtip, Mehmet Efendi; Vergi Kâtibi, Mehmet Mahir Efendi;
Şiro Nahiyesi: Müdür, Mehmet Ağa; Kâtip, Osman Efendi; Vergi Kâtibi, Timur Efendi
Züravkan Nahiyesi: Müdür, Süleyman Efendi; Kâtip, Cemal Efendi; Vergi Kâtibi, Murtaza Efendi;
Merdis Nahiyesi: Zabıta Memuru, Osman Ağa; Kâtip, Münhal.
1883-1884 yılında Kâhta’ya “telgraf” hattının çekildiği; direklerinin ve binanın ahali tarafından verildiğine dair Osmanlı Arşivi belgesi mevcuttur.
Rumi senesi Mart 1299 (1883-1884) Malatya Elâzığ Vilayetine bağlanmıştır. (Adnan Işık, MALATYA 1830–1919, s. 163)
1886-1887 yılında Kâhta’da ilk defa bir “rüştiye mektebi”nin açıldığı ve 30 talebesinin bulunduğu belirtilmektedir.
1888 yılında Kâhta resmî kurumlarındaki tek değişiklik rüştiye mektebi talebe mevcudunun 30’dan 35’e çıkmış olmasıdır.
14 Rebi’ül ahir 1311 Hicri senesinde Şiro nahiyesi Elazığ’a bağlı kaza yapılarak Gerger nahiyesi de buraya bağlanıyor. Bu durumda: Kâhta’nın nahiye sayısı ikiye düşüyor.
Açıklama: Pütürge’nin ilçe olma tarihi tam olarak Hicri 14 Rebi’ül ahir 1311, Rumi 12 Teşrin-i evvel 1309, M. 24 Ekim 1893
1894-1895 Yılı Elâzığ Salnamesi:
Kâhta Kazası Bidayet Mahkem esi:
Reis Vekili, Süleyman Efendi, Müstantik Muavini, Ömer Efendi; Aza, Mehmed Efendi; Başkatip, Osman Efendi; İkinci Kâtip, Mustafa Efendi; Aza, Barsam Efendi
“Telgraf memuru”, İsmail Efendi; “Banka memuru”, Mehmed Efendi
Zürevkan Müdürü, Emin Efendi; Merdis Zabıta Mem, Osman Efendi
Açıklama: 1894-1895 yılı kayıtlarında Adıyaman ve Besni kazalarında belediye teşkilatının kurulduğu ve kadrolarının mevcut olduğu görülüyor. Ancak Kâhta Kazasının Belediye kadroları henüz atanmamış veya seçilmemiştir.
Yine aynı yılın kayıtlarında Şiro ve Gerger nahiyelerinin Kâhta’dan ayrıldığı; ilçeye bağlı sadece Mırdês ve Zıravıkan nahiyelerinin kaldığı görülmektedir.
1897-98 yılı Devlet Salnamesinde Nahiyeler:
Tokaris Nahiyesi köy sayısı: 78;
Sincik (yeni kurulmuş görünüyor), köy sayısı: 32
Alut, Köy sayısı: ise 36’dır. İlçenin toplam köy sayısı ise 146’dır
Nahiyeler Hakkında Açıklama: 1864 yılında çıkarılan “Nizamname”de ilk defa kuruluşları sağlanan nahiyeler, uzun süre kâğıt üzerinde isim olarak kalmış, kapsadığı bölge sınırları ve merkezleri hakkında dahi resmi bir çerçeve belirlemekten imtina edilmiştir. Ancak, 1871 “Nizamnamesi” ile nahiyelerin yapı ve işleyişinde, kâğıt üzerinde de olsa, bazı düzenlemeler yapılıp pratikte görünür hale gelmeleri sağlanmıştır. Bu çerçevede, 1907-1908 yıllarında Kâhta’nın idari yapısında nahiyelere belirgin bir şekilde yer verilmiştir.
Nahiyeler, daha önceki yıllarda aşiret bölgesinin adıyla ifade edildikleri halde, yeni yapılanmada bulunması gereken yerleşim yerinin bizzat isimleriyle resmi kayıtlara girmişlerdir. Örneğin, daha önce merkez köyü belli olmayan Merdis Aşiret bölgesini kapsayan Mırdês nahiyesi “Tokaris” adıyla resmi adıyla girmiştir.
Zıravıkan Aşiret bölgesini kapsayan Zıravıkan Nahiyesi “Alut/Salkımbağı” köyü merkezi adıyla resmi kayıtlara girmiştir.
1907-1908 yılı kayıtlarında Kâhta’da belediye teşkilatının kurulduğu ve kadrolarının mevcut olduğu görülmektedir. Buna göre;
Kâhta Kazası İdare Meclisi:
Tabii Azalar, Kaymakam; Naib, Mal Müdürü Mehmet Sabit Efendi; Tahrirat Kâtibi, Mahir Efendi
Seçilmiş Azalar: Hasan Ağa , Süleyman Bey, Şekû Ağa, ……. Münhal-Aza
Bidayet Mahkemesi:
Reis, Vekil … ; Azalar, Şeyh Efendi ve Kevork Efendi ; Baş Kâtip, İsmail Efendi; Müstantik Muavini, Mehmet Efendi; İkinci Kâtip, Tevfik Efendi; Mübaşir, Hacı Ahmet Efendi ve Hüseyin Ağa
Telgraf Dairesi Müdürü Sırrı Efendi; Çavuş, Rasim Ağa
1907-1908 Yılı Belediye Dairesi:
Reis Vekili, Şeyh Abdurrahman Efendi.
Aza, Süleyman Bey; Aza, Şekü Ağa; Kâtip, Mahir Efendi; Çavuş, Mehmet Ağa
Polis Dairesi: Komiser, Mehmet Şakir Efendi.
Alut Nahiyesi Polisi Yusuf Efendi
Tokaris Nahiyesi Polisi Aziz Ef.
Zabıta Memuru Süvari Mülazım-ı evvel İbrahim Ağa
Süvari neferi 10, Piyade neferi 10
İptidai Mektebi (Kâhta merkezin verilmemiş)
Sincik İbtida-i Muallimi: Tahir Efendi; Öğrenci toplamı: Erkek 50, Kız 14
Tokaris İptidai Muallimi: Yusuf Efendi. Öğrenci toplamı: Erkek 44, Kız öğrenci yok
Alu İptidai Muallimi: Osman Efendi. Öğrenci toplamı Erkek 41, kız öğrenci yok
Açıklama: 1903-1904 yılı Maarif Salnamesinde 1894 yılında açılan Alut İptidai mektebine 800, Sincik İptidai mektebine 1000, Tokaris iptidai Mektebine 750 kuruş masarif (ödenek) tahsis edildiği belirtilmişt
1910 yılı Devlet salnamesinde Kâhta’da, 6 (altı) köyün bağlandığı “Mırdês” adında yeni bir nahiyenin kurulduğu görülmektedir. Bu durumda Kâhta Nahiyelerinden Mırdês’e 6 köy,Tokaris’e 86 köy, Alut’a 46 köy, Sincik’e 30 köy bağlı olup nahiyelerin toplam köy sayı 168’dir.
1917-18 Yılı devlet salnamesinde önemli memuriyetlerdeki kişilerin isimleri kayda geçilmiştir. Buna göre:
Kaymakam: Ali Rız Bey; Kadı: Mehmet Bahaüddin Efendi; Müftü: Abdurrahman Efendi
Bidayet Mahkemesi Reisi: Aziz Efendi. (İlk basamak mahkeme, şimdiki “asliye hukuk” mahkemelerine yakın denklikte mahkemeler)
Müdde-i Umumi (Savcı): Ali Rıza Efendi; Müstantik (ilk sorgu hâkimi): Şükrü Efendi
Telgraf ve posta müdürü: Abdullah Avni Efendi.
Açıklama: İlçede bir postane ve telgraf dairesinin faaliyete geçtiği anlaşılmaktadır.
Kâhta Haber/Mustafa KAYAHAN
Etiketler: Nahiye, Müstantik, Bidayet, Kaza